پرهیز از بریز و بپاش در زندگی [+‌‌‌آیات و روایات]

خداوند در آیه ۱۴۱ سوره انعام و ۳۱ سوره اعراف به صراحت بیان می‌دارد که خدا مسرفان در حوزه اقتصادی و مصرف را دوست نمی‌دارد.
برای کسانی که می‌خواهند محبوب خداوند باشند این مساله بسیار مهم است از این رو از هر کاری که آنان را از حوزه محبوبان خداوندی بیرون برد و یا در جرگه دشمنان خدا قرار دهد، پرهیز می‌کنند و می‌کوشند تا به هر شکلی شده با شناخت عوامل و علل دوری و یا دشمنی، از آن پرهیز کنند. به نظر می‌رسد که حتی برای کسانی که طالب دنیا و متاع دنیوی هستند نیز می‌بایست دوری از اسراف در دستور زندگی قرار گیرد؛ زیرا چنان که از آیات قرآنی به دست می‌آید اسراف نه تنها عامل مهم در دوری از محبت خداوند می‌شود بلکه موجب می‌شود خود و یا جامعه دچار نابودی گردد. (یس آیات ۱۳ و ۱۹)
با توجه به اینکه بحران غذایی در جهان و پیامدهای زیانبار آن دست کم یک میلیارد انسان را تهدید به مرگ و گرسنگی می‌کند، بازخوانی مساله اسراف و آثار و پیامدهای آن در حوزه مادی و معنوی و دنیوی و اخروی از نگاه قرآن مهم و اساسی است. هدف از این بازخوانی بیان نگرش قرآن نسبت به مساله زیاده روی و اسراف در حوزه اقتصادی و مصرف است تا با شناسایی آثار و پیامدهای آن در شیوه مصرف و بهره‌مندی خود از مواهب خداوندی تجدیدنظر و بازنگری نماییم و راه را برای بهینه سازی مصرف هموار سازیم. براین اساس مطلب حاضر از نظر خوانندگان عزیز می‌گذرد.

آثار و عواقب اسراف

اسراف و ولخرجی و تبذیر (ریخت و پاش) نوعی تصرف در نعمت‌ها و مواهب الهی بیرون از مرز‌ها و چارچوب‌های طبیعی و اخلاقی و عقلی و عقلایی آن است.
کسی که اسراف می‌کند بی‌توجه به ارزش‌ها و کارکردهای نعمتی، آن را به گونه‌ای مصرف می‌کند که نه تنها خود از آن بهره‌ای نمی‌برد بلکه موجب نابودی نعمت شده و دیگران را نیز از بهره‌مندی آن محروم می‌سازد.

هر چند که کاربردهای قرآنی اسراف شامل حوزه‌های مهم اعتقادی و رفتاری و اجتماعی می‌شود ولی آنچه در اینجا مورد نظر و اهتمام است بازخوانی تحلیل قرآن از آثار و پیامدهای اسراف و تبذیر در حوزه اقتصادی و مصرف است که عامل مهمی در ایجاد قحطی و گرسنگی یک ششم از جمعیت جهان شده است.

اسراف، واقعیت امروز جوامع غربی

براساس گزارش‌های مراکز معتبر و نهادهای جهانی چون فائو (سازمان کشاورزی و خواروبار جهانی) پیش از بحران کنونی، سیصد میلیون نفر از گرسنگی رنج می‌بردند و جمعیتی بزرگ تنها از یک وعده غذایی بهره‌مند بودند. این در حالی است که در‌‌ همان زمان بیشترین مصرف در کشورهای اروپای غربی چون انگلیس و آمریکا بوده است. مصرف در کشورهای توسعه یافته به شکل اسراف و تبذیر خودنمایی می‌کند به گونه‌ای که دو سوم مواد غذایی دورریز می‌شود.
به سبب رفتارهای نادرست بشر در محیط زیست چنان که خداوند به صراحت اعلام می‌دارد: ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس؛ فساد و تباهی در محیط زیست دریایی و خشکی به سبب اعمال و تصرفات نادرست آدمی پدیدار شده است، اکنون جهان با بحران خشکسالی و سیل مواجه شده است. سیل‌ها و توفان‌های مخرب و زیانبار، محصولات کشاورزی را از میان می‌برد و خشکسالی، طبیعت سبز را به نابودی می‌کشاند.

این همه جز به سبب تصرفات اسراف گونه بشر انجام نگرفته است. آدمی با تصرفات اسراف گونه خویش از حدود مرزهای طبیعی و قوانین و سنت‌های الهی پا فرا‌تر نهاده و نظام زیست محیطی جهان را به هم ریخته است. این درحالی است که در حوزه مصرف‌‌ همان تولیدات کشاورزی و غذایی نیز راه اسراف و تبذیر در پیش گرفته و عدالت در توزیع و مصرف را مراعات نمی‌کند درحالی که تنها در هندوستان سیصدمیلیون نفر از یک وعده غذایی ناکافی برخوردار می‌باشند. در کشورهای توسعه یافته غربی و آمریکا، وعده غذایی پرچرب به بیش از پنج وعده می‌رسد.

ریشه اسراف‌گری

ریشه اسراف‌گری و طغیان ورزی بشر را می‌بایست افزون بر روحیه خودبزرگ بینی و تکبر، در حوزه رفتاری و نگرشی وی جست. تکبر و خودبزرگ بینی موجب می‌شود تا رفتارهای استکباری در پیش گیرد و بی‌توجه به خدا و ماموریت خود در زمین در دامن رفاه و اتراف بلغزد و همین، عاملی برای اسراف و تجاوزهای دیگر او شود.
خداوند در آیه ۱۲ سوره یونس باتوجه به این علل و عوامل است که اتراف را عاملی در اسراف مردم می‌شمارد و می‌گوید که یکی از علل و عوامل اسراف‌گری و تجاوز از حدود در آدمی، رفاه و اتراف ایشان است.
کشورهای غربی به سبب رفاه بیرون از حد و اندازه و اتراف است که دچار رفتارهای استکباری و تجاوز از حدود و مرزهای عقلی و اخلاقی و عقلایی شده و در ‌‌نهایت خود و دیگری را به فساد و نیستی سوق می‌دهند.

به نظر می‌رسد بشر برای رهایی از بحران‌های پیش آمده کنونی در جهان می‌بایست با پرهیز از علل و عوامل ایجادی و بازگشت به فطرت و طبیعت سالم و پیروی از آموزه‌های وحیانی، خود را در مسیر انسانی قرار داده و به جای افساد در زمین و محیط زیست آن را اصلاح کرده و به آبادانی زمین اقدام کند تا همگان از مواهب و نعمت‌های الهی برخوردار شوند و در امنیت و آسایش و آرامش به سوی کمال لایق خویش حرکت کنند.(با تلخیص از سایت دانشنامه موضوعی قرآن)